
Wanneer ik door mijn dorp Oedelem wandel, voel ik meer dan enkel nostalgie.
Langs de Sint-Lambertuskerk die tijdens de godsdienstperikelen in 1583 werd verwoest en vanaf 1608 werd heropgebouwd, voorbij het Schepenhuys waar vroeger de vierschaar van de heerlijkheid van Praet was gevestigd en tot begin 20ste eeuw lotelingen werden gekozen, naar de oude steenoven die de laatste getuige is van duizend jaar steenbakken door de weidse vlakten van Oedelemberg en langs de vele dreven van het Beverhoutsveld waar in 1382 een beruchte slag werd geleverd tussen Gentse opstandelingen onder leiding van Filips van Artevelde en graaf van Vlaanderen Lodewijk II van Male.
Ik voel de sporen van eeuwen gemeenschapsleven, van mensen die hier hun grond bewerkten, hun huizen bouwden en hun kinderen grootbrachten.
Recente kritiek
Erfgoed is geen decor, maar de adem van de gemeenschap. Het is wat generaties voor ons hebben opgebouwd en wat wij doorgeven aan zij die na ons komen, ongeacht wanneer ze aankomen in die gemeenschap, ongeacht hoe die gemeenschap vandaag vorm wordt gegeven. De kritiek van Robrecht Vanderbeeken op het Vlaamse erfgoedbeleid is volgens mij dan ook misplaatst. Volgens hem zou fierheid op erfgoed leiden tot uitsluiting en regressie. Die analyse berust op een fundamenteel misverstand.
In zijn kritiek op het Vlaamse erfgoedbeleid miskent Robrecht Vanderbeeken niet alleen de essentie van erfgoed, maar ook de fundamenten van gemeenschapsvorming zelf. Zijn afwijzing van trots op de eigen geschiedenis is symptomatisch voor een bredere tendens: de weigering te erkennen dat elke levende gemeenschap steunt op gedeelde herinneringen op een continuüm van cultuur en geschiedenis.
Vals dilemma
Net als veel anti-nationalisten maakt hij de klassieke denkfout van het valse dilemma: alsof fierheid op de eigen geschiedenis noodzakelijk leidt tot uitsluiting van nieuwkomers. Alsof gemeenschap per definitie vijandschap zou impliceren.
In zijn studie ‘National Identity’ uit 1991 stelt Anthony D. Smith dat duurzame integratie juist vereist dat nieuwkomers aansluiting vinden bij de historische verbeelding van hun nieuwe thuis. Hij waarschuwde trouwens ook voor ‘perennialisme’: een valkuil waarbij men de eigen normen en waarden projecteert op het verleden en zo doet uitschijnen dat een bepaalde gemeenschap ‘altijd al’ heeft bestaan. Een essentialistische visie op een nationale gemeenschap met andere woorden.